گیاه کاسنی یک گیاه علفی می باشد که در اکثر نقاط ایران قابل کشت می باشد.زمینهای مرطوب کنار جاده بهترین نقاط برای کشت گیاه کاسنی می باشند.این گیاه دارای خواص دارویی بی نظیری نیز می باشد .در این مقاله از علم کشاورزی ما به کشت گیاه کاسنی ،نام علمی،گیاه شناسی و خواص دارویی آن پرداخته ایم.
گیاه شناسی:
نام علمی : Chicorium intybus
نام عمومی : Chicory ، Blue sailors sucory
نام انگلیسی : Chicory
نام خانواده : Compositae ( کاسنی یا گل مینا )
گیاهی است علفی و دارای ساقه ای که در حالت وحشی ارتفاعش به 50 تا 150 سانتی متر می رسد ولی اگر پرورش یابد از 2 متر نیز تجاوز می کند. ریشه ای قوی به قطر انگشت به درازی 50 تا 100 سانتی سانتی متر و به رنگ قهوه ای دارد ولی اگر قطع گردد رنگ مایل به سفید نمایان می سازد. درداخل ریشه آن شیرابه ای شیری رنگ جریان دارد ساقه کاسنی باریک استوانه ای و دارای انشعابات کم در ناحیه مجاور رأس است به طوری که منحصراً در قسمتهای انتهایی ساقه شاخه هایی با حالت فاصله دار در گیاه دیده می شود. کاسنی برگهائی متناوب و پوشیده از تارهای فروان دراطراف رگبرگ میانی دارد. شکل ظاهری برگهای قاعده ساقه آن با بقیه فرق دارد. مانند آنکه در قاعده ساقه برگها عموماً دراز، منقسم به قطعات عمیق دندانه دار منتهی به یک قسمت انتهایی مثلث شکل است وهر قدر که به رأس ساقه نزدیک گردیم برگها کوچکتر می شوند و کناره تقریباً ساده وضع ساقه آغوشی پیدا می کنند. گلهای زیبا و آبی رنگ کاسنی در تابستان از تیر تا شهریور ظاهر می شود. چون به تعداد زیاد و به شکل فاصله دار در طول محور دراز ساقه و انشعابات آن شکفته می گردد از این جهت نیز به تناسب شرایط متفاوت محیط زندگی دارای گلهائی به رنگهای سفید یا گلی می باشند. در هر کاپیتول 18 تا 20 گل زبانه ای منتهی به 5 دندانه دیده می شود که در انولوکری سبز رنگ و مرکب از 2 ردیف براکته واقع اند. میوه آن فندقه 4 سطحی نسبتاً مسطح و منتهی به مجموعه ای از فلسهائی بسیار کوچک اند. کاسنی گیاهی است که در نواحی مختلف به تفاوت بطور یکساله، دوساله یا چند ساله در می آید.
زمینهای نسبتاً مرطوب کنار جاده ها، اماکن بایر و دامنه های کم ارتفاع
دامنه های کم ارتفاع البرز، راه قزوین به سرشت، اطراف رودبار، اطراف تهران، کرج، آذربایجان: ارومیه و نواحی دیگر آن گیلان، اطراف رشت، لاهیجان، فارس، بلوچستان، آبادان نواحی کوهستانی خراسان: بین بجنورد و مشهد در 1500 متری، بین مشهد و فریمان در 1000 تا 1300 متری.
کاشت کاسنی:
تکثیر کاسنی از طریق کاشتن میوه آن صورت می گیرد میوه کاسنی به مدت 5 تا 6 سال قوه نامیه خود را حفظ می کند، و کاشت آن در زمینهای آماده نسبتاً مرطوب و دارای کود حیوانی کافی صورت می گیرد. برای این کار دانه گیاه را در هر فصلی می توان کاشت ولی مناسب ترین زمان، کاشتن دانه در اوایل فروردین می باشد. کاشت دانه درزمین ممکنست با دست یا ماشین های مخصوص انجام گیرد. پس از پراکنده کردن دانه در زمین با غلتک زدن ملایم روی دانه را با یک قشر نازک خاک می پوشانند.
داشت کاسنی:
پس از رشد و پیدایش گیاه جوان هنگامی که ساقه آنها به ارتفاع چند سانتی متر رسید و یا در امتداد و خطوط شیارها بخوبی نمایان شد اقدام به زدن کج بیل می کنند و سپس علفهای هرز را از زمین خارج می سازند و بعلاوه پس از گذشت 11 تا 20 روز اعمال فوق را به منظور اصلاح زمین مجدداً انجام می دهند.
برداشت کاسنی:
برگ کاسنی را معمولاً در مرداد ماه می چینند و آنها را در هوای آزاد و یا در اطاقهایی تحت اثر گرمای ملایم خشک می کنند. از هر هکتار زمین زراعی بطور متوسط معادل 1 تا 5/1 تن برگ تازه کاسنی بدست می آید. برداشت ریشه کاسنی در ماههای مهر و آبان انجام می گیرد که بوسیله چنگال یا وسایل مجهزتری از زمین خارج می کنند طول ریشه به 45 تا 50 سانتی متر می رسد لذا خارج کردن آنها مهارت و ابزار مخصوص لازم دارد.
ترکیبات گیاه کاسنی
گل های کاسنی حاوی ماده ای به نام شیکورین می باشند که مشتقی از کومارین به نام گلوکوهیدروکسی کومارین است. ریشه حاوی تا 8 درصد اینولین ( پلی ساکارید ) ، لاکتوسین ، لاکتوکوپیکرین، اسید شیکوریک ،فلاونوئید ها ، تانن ها ، گلوکزید ها ، کربوهیدرات ها ، تری ترپن ها ،استرول های اشباع نشده ، سس کوی ترپن لاکتون ها و اسید تاتاریک می باشد.
ریشه ی کاسنی در صورتی که حرارت داده و یا به اصطلاح بو داده شود ، بویی مشابه قهوه دارد ؛زیرا اینولین در اثر حرارت به اکسی متیل فوفورول تبدیل می شود که بوی آن کاملاً شبیه قهوه است.
خواص دارویی کاسنی :
مواد محلول در آب کاسنی دارای خواص تسکین دهنده سیستم عصبی مرکزی و اثرات آنتاگوتیست قهوه و چای را دارد. به احتمال زیاد لاکتوسین و مشتقات وابسته ی آن موجب اثرات مسکن کاسنی می باشند. الیگوساکارید های متعدد موجود در کاسنی بعنوان (( پروبیوتیک )) های داخلی عمل می کنند که باعث تخمیرهای متعدد در سیستم روده می شوند. اینگونه فعالیت های میکروبی در روزده اهمیت بسیار زیادی برای سلامت سیستم روده ای – معده ای دارند.
در بعضی نقاط دنیا ریشه و برگ کاسنی مانند سبزیجات مصرف می شود. ریشه ی کاسنی بعد از بو دادن ، مانند قهوه برای نوشیدن استفاده میشود. کاسنی همچنین مسکن قوی و مقوی قلب است. اینولین و ترکیبات وابسته ی موجود در ریشه ی کاسنی میتوانند از یبوست جلوگیری کنند. از دیگر اثرات مهم کاسنی می توان ضد اسهال ، ضد سرطان و اشتها آور بودن آن را نام برد.
طریقه و میزان مصرف :
روزانه 3 تا 5 گرم پودر ریشه در 150 تا 200 میلی لیتر ٱب میل شود. همچنین می توان معادل 10 گرم ( دو قاشق غذاخوری ) از برگ و گل کاسنی را خرد یا له کرد و با یک لیوان آب به مدت 5 تا 10 دقیقه جوشاند و پس از صاف کردن مصرف نمود. این جوشانده را می توان با کمی شکر ، نبات و یا عسل شیرین کرد و روزی یک تا دو نوبت از آن خورد.
عوارض جانبی :
تماس با گیاه کاسنی ممکن است باعث درماتیت شود.
احتیاط :
افرادی که سنگ کلیه دارند باید با مشورت پزشک از کاسنی استفاده کنند.
مهم ترین اثرات گزارش شده :
ضد باکتری ، صفرا آور ، ضد التهاب ، ضد موتاژن ، ضد نفخ ، مقوی قلب ، ملین ، مسهل ،ادرار آور ،هضم کننده ، شیر افزا ، محافظ کبد ، کاهش دهنده ی کلسترول ، مسکن ، تقویت کننده ی معده ، تقویت کنده ی اعصاب و کاهش دهنده ی قند خون .
نکات قابل توجه :
1- بهترین ریشه ی کاسنی برای مصرف ، ریشه ی گیاه یکساله است. زیرا ریشه در سال های بعد ضخیم و چوبی می شود.
2- کاسنی گونه های مختلفی دارد که از همه ی آنها استفاده می کنند . این گونه ها ممکن است از نظر رنگ و گل و یا شکل برگ ها با هم متفاوت باشند.
3- برگ های کاسنی را باید درتابستان چید تا هم رشد کافی کرده باشند و هم به گیاه آسیب نرسد. همچنین نباید همه ی برگ ها را چید.
4- کاسنی را می توان با دانه ی آن کاشت. زمینی که کاسنی در آن کشت می شود باید دارای رطوبت کافی باشد و بهتر است کشت آن در اردیبهشت ماه صورت گیرد.
5- کاسنی از قدیم در بسیاری از نقاط دنیا بعنوان گیاهی مفید برای کبد مشهور بوده است. همچنین ازاین گیاه برای درمان قولنج های کبدی ، یرقان ، نارسایی های کبد و بعنوان صفرا آور استفاده می کردند و در حال حاضر نیز برای رفع مشکلات کبد مصرف زیادی در جهان دارد.
6- بسیاری از اثرات کاسنی بخصوص مشکلات کبدی ، مربوط به ترکیبات سنگینی است که این ترکیبات در عرق کاسنی وجود ندارد و در عصاره و یا فرآورده هایی مانند جوشانده ی آن وجود دارد ؛ لذا عرق کاسنی موجود در بازار اکثر خواص ذکر شده در این کتاب را ندارد و باید از فرآورده های صنعتی و یا جوشانده ی آن استفاده کرد.
