مقاله تولید پشم شتر

مقاله تولید پشم شتر:

تصویر شماره (3)

نشان دهنده درجه بندی کیفی پشم شتر و پراکندگی آن بر روی بدن شتر یک کوهانه

تصویر (4)

نشان دهنده درجه بندی کیفی پشم شتر و پراکندگی آن بر روی بدن شتر دوکوهانه

عدل های بزرگ پشم شتر باید دارای شناسنامه زیر باشد :

1ـ نام استان و شهرستانی که پشم شتر در آن جمع آوری گردیده است .

2ـ نام مسئول پشم چینی .

3ـ نام مزارع خصوصی و دولتی که پشم شتر از آن ها تهیه شده است .

4ـ نوع بندی پشم .

5ـ درجه بندی پشم .

6ـ شماره گذاری عدل های پشم صادراتی .

7ـ درصد پشم دارای الیاف تمیز .

8 ـ شماره درجه بندی فعلی پشم که مطابق با درجه بندی رسمی است ( عطار و همکارانش 1990) .

رنگ پشم شتر

   باتوجه به رنگ های متعدد شتران رنگ پشم نیز متغیر است. معمولاً رنگ اغلب شتران قهوه ای سیر تا قهوه ای روشن است. البته شتران به رنگ های دیگری نظیر زرد و روشن یا زرد طلائی، سرخ، مشکی و حتی سفید نیز دیده می شوند .

   Chapman (1985) اظهار می دارد که در مغولستان رنگ قهوه ای سیر ترجیح داده می شود و در حدود یک درصد شترها به رنگ سفید دیده می شود .

   در ایران نیز که از پشم شتر بیشتر برای عبابافی استفاده می شود رنگ قهوه ای سیر و قهوه ای روشن بیشتر مرغوب است .

   رنگین بودن الیاف پشم شترمنتج از وجود رنگدانه های درون گرانول است، گرانول های ملانین عمدتاً در کورتکس یافت می شود . اختلاف در شدت و میزان رنگین بودن، نه فقط به اختلاف رنگ گرانول های تولیدکننده رنگ بستگی دارد ، همین طور به چگونگی قرار گرفتن و نظم و درجه تجمع گرانول ها نیز وابسته است. ( صالحی 1373) .

عوامل مؤثر بر تولید و کیفیت پشم شتر

1ـ عوامل جوی : شرایط محیطی تأثیر عمیقی در خصوصیات و کیفیت پشم می گذارد، حرارت متعادل و یکنواخت مناسب ترین حالت برای تولید پشم می باشد . دما و تغییرات آن روی جریان خون ونهایتاً کیفیت پشم آن اثر می گذارد . آب و هوای خشک برای مناسب تر از آب و هوای مرطوب است .

   زمین های شنی در مناطق بادخیز باعث می شود ذرات شن به درون پشم راه یافته و سبب خشک شدن و خشن شدن پشم گردد .

طبیعت شیمیائی خاک اثر مهمتری روی فیزیولوژی حیوان می گذارد زیرا چنان چه خاک از مواد معدنی ضروری غنی نباشد مراتع موجود از این جهت فقیر بوده و حیوان بنا به نیاز طبیعی مجبور به طی مسافت طولانی تری برای بدست آوردن املاح معدنی معینی است. کمبود بعضی از فلزات مانند کبالت و مس اگر در گیاهان منطقه چرا وجود نداشته باشد روی سلامتی و کیفیت پشم حیوان اثرات جدی می گذارند .

   بدترین نوع عیوب حاصل از عوامل محیطی روی پشم، شکنندگی پشم می باشد. زیرا در اثر لاغر و ظریف شدن غیرعادی الیاف، شکنندگی و پارگی آنها در عملیات نساجی افزایش می یابد و مقدار الیاف خارج شده از دستگاه های نساجی یا ضایعات تولیدی را افزایش خواهد داد. این حالت در نتیجه اختلاف در قطر تار پشم ایجاد می گردد و جزء مسائلی است که تحت تأثیر عوامل محیطی بوجود می آید. دادن مواد غذائی اضافی مانند کنستانتره به حیوان می تواند از شکنندگی و ریزش الیاف جلوگیری کند ( صالحی 1373) .

2ـ عوامل غذائی : فاکتورهای غذایی مختلفی در تولید پشم مداخله دارند و مهم ترین آنها انرژی، پروتئین و بعضی مواد معدنی و ویتامین ها هستند. شرایط تغذیه ناکافی مداوم می تواند میزان رشد پشم و ضخامت الیاف آن را کاهش دهد. تغذیه خوب و مناسب کمک مثبتی به فعال نمودن و رشد فولیکول های تولیدکننده پشم می کند و برعکس آن، شرایط سخت تغذیه ناشی از خشکسالی ، بیماری و فقدان آب، یا سایر استرسها سبب کاهش خصوصیات فوق خواهد گشت. رشد پشم تحت تأثیر تغذیه عمومی قرار دارد. چنانچه سطح تغذیه کمتر از مقدار لازم برای نگهداری حیوان باشد، در این حال از وزن حیوان کاسته می شود ولی پشم به رشد خود گرچه بطئی ادامه می دهد. با افزایش مقدار غذا حیوان شروع به ازدیاد وزن خود نموده ودر این حال میزان رشد پشم نیز افزایش می یابد (صالحی 1373) .

3ـ عوامل ارثی و نژادی : همانطور که گفته شد در مقایسه نژاد شتر دوکوهانه دارای تراکم پشم بیشتری است و مقدار بیشتری پشم تولید می کند و پشم شتر دوکوهانه وحشی مرغوبتر از سایر انواع شتر است زیرا طول الیاف آن بیشتر است .

4ـ عوامل بیماریزا : حمله انگل های خارجی به شتر، کیفیت و ظاهر پشم را تقلیل داده و از ارزش آن می کاهد . انگل های خارجی حمله کننده به شتر، زیان قابل توجهی به دامدار وارد می سازد و جزء مسائل بسیار مهم است که می توان با استفاده از حمام دادن حیوان ، پاشیدن مواد سمی به صورت گرد یا مایع و از بین بردن محل های رشد و تکثیر عوامل ابتلاء کننده، علیه آنها مبارزه نمود.

پشم چینی

   یکی از کارهای مهم پرورش شتر، پشم چینی است که سالی یک بار و معمولاً در بهار، انجام می شود. با آغاز فصل بهار و درماه فروردین پشم شتر خود به خود شروع به ریختن می کند و اگر دراین هنگام اقدام به پشم چینی و یا جمع آوری پشم ریخته شده نشود روز به روز از مقدار پشم تولیدی کاسته شده و این پشم خواهد ریخت و برسیهای انجام شده در این مورد نشان می دهد که میزان کاهش و از دست دادن پشم از این طریق و به طور متوسط در حدود 10% و بطور کلی مابین 5/3% تا 18% می باشد و باید توجه داشت که نباید پشم شتر را در هنگامی که هنوز هوا سرد است چید زیرا این کار باعث لخت شدن شتران و درنتیجه سرماخوردن آنان خواهد شد. ( زاید و همکارانش 1991) .

تصویر شماره (5) : نشان دهنده ریزش پشم شتر بصورت طبیعی

   قبل از شروع پشم چینی باید برنامه ای برای این کار تدوین نمود زیرا که پشم چینی به معنی جمع آوری سود یکساله از پشم خواهد بود بنابر این باید عمل پشم چینی با دقت کامل انجام شود و قبل از شروع پشم چینی باید برنامه ای برای این کار تدوین نمود لذا رعایت نکات زیر الزامی است.

الف) تهیه کردن و مسائل و لوازم مناسب پشم چینی و تهیه کارگران فنی پشم چینی .

ب) تهیه مکان مناسب برای پشم چینی شتران که خالی از علوفه، مواد گیاهی و علفی و دانه ها و غیره باشد .

ج) محل پشم چینی باید قبل از شروع کار، جارو و آب پاشی و تمیز گردد تا گرد و خاک کم شود.

د) چنانچه مقدور باشد شتران را چند روز قبل از پشم چینی با آب تمیز شسته و مواد گیاهی چسبیده به پشم را تا حد ممکن جدا ساخت .

هـ) شتران وقتی پشم چینی می شوند باید کاملاً خشک باشند.

و) شتران رنگی جدا نگه داشته شوند تا در انتها پشم چینی شوند و سپس پشم آنها جداگانه بسته بندی گردد .

ز) تیغه پشم چینی در هنگام کار باید به موازات سطح پوست قرار گیرد بطوریکه حدکثر طول ممکن پشم بدست آید و از چیدن دوباره پشم و کاهش طول آن و نتیجتاً پایین آوردن کیفیت پشم جلوگیری شود.

ح) از انبار کردن مسقیم پشم روی زمین خودداری شود و پشم ها در کیسه های غیرکتانی و پنبه ای قرار گیرد.

ط) پشم چینی باید با سرعت و دقت کامل انجام شود و وسایل پشم چینی باید قبلاً تمیز و ضدعفونی شده و تیغه آنها روغن زده شود، و ماده ضدعفونی کننده د رمحل آماده باشد تا در زمان زخم دیدگی و یا مشاهده آسیب دیدگی در حیوان استفاده گردد.

ی) باید قبل از پشم چینی به مدت 25 ساعت به شتران آب داده و سپس به مدت 10ـ15 ساعت به آنان غذا نداد، تا مانع آلودگی پشم به علوفه و خار و خس شویم.

روش های پشم چینی

پشم چینی در شتر به دو روش زیر انجام می شود :

1ـ روش دستی : دراین روش از همان قیچی که در پشم چینی گوسفند بکار می رود استفاده می گردد و این روش معمولاً درمیان شتردارای که گله های شتر کوچکی دارند کاربرد دارد، آنان گله های خود را به بهاربندی می برند که دارای زمین تمیز و خشکی باشد و اقدام به پشم چینی می کنند و پشم بخش های مختلف اندام شتر را از هم جدا نموده و همزمان آن را دسته بندی می کنند.

2ـ روش ماشینی : در این روش از همان پشم چینی های برقی که برای گوسفندان استفاده می شود نیز استفاده می گردد و این روش در بسیاری از مزارع و تعاونی های موجوددر آسیای میانه بکار رفته است، بطوری که در مورد 50% شتران موجود در آن جا بکار رفته است (زاید و همکارانش1991) .

   بسیار روشن است که روش ماشینی بهتر از روش دستی است. زیرا که وقت و تلاش کمتری می خواهد و همانطور باعث افزایش کار این کارگران پشم چین تا حدود 2ـ4 برابر خواهد شد، و همچنین باعث یکنواخت چیده شدن پشم در سطح پوست حیوان می گردد و نیز باعث کاهش ضایعاً پشم، و یکنواختی الیاف پشم خواهد شد.

   پشم چین های ماشینی بسیاری ساخته شده است که در ساختن آن سرعت کار، و راحتی استعمال از طرف کارگران رعایت شده است.

   اتحاد شوروی سابق یکی از کشورهای پیشتاز در زمینه ماشینی کردن پرورش شتر بشمار می رفت بطوری که در این کشور پشم چینی و شیردوشی درمزارع پرورش شتر بصورت ماشینی بوده است(زاید و همکارانش 1991) .

بهداشت پشم

عدم آلودگی پشم به عوامل بیماری زا و انگلهای خارجی از مهمترین مسائل در صادرات پشم و در صنعت پشم بافی به شمار می رود به همین جهت در این بحث مختصری به بیماری های انگل و قارچی که باعث آسیب دیدن پشم می گردد می پردازیم :

1ـ بیماری جرب : یکی از بیماری های بسیار سایع در میان شتران می باشد و بر حسب شدت آلودگی باعث کاهش تولید پشم می گردد. بیماری غالباً مزمن بوده و اولین ناحیه از بدن که آلوده می شود کشاله ران و سینه بوده که از آن جا عامل جرب به تدریج به تهیگاه، ناحیه شکم و پاها و سپس به سر و گردن و نهایتاً به پشت پخش می شود و در طی کمتر از یک ماه تمامی بدن مبتلا می گردد. پوست در منطقه ابتلا ضخیم و کلفت می شود ، پشم می ریزد و پوست چین و چروک می خورد و پوسته های ضخیم به همراه ترشحات و سلول های مرده آن را می پوشاند و به تدریج خارش حیوان رو به افزایش می گذارد که خارش معمولاً در شبها ظاهر می شود و در جاهای گرم شدید می باشد و حیوان اقدام به خاراندن بدن خود به دیوارها، درختان و حیوانات دیگر می کند که این عمل خود باعث انتشار بیماری و زخمی شدن بدن حیوان و ریختن پشم در جاهای آلوده بدن می گردد ( مقدس 1376) .

2ـ شپش ها : شپش ها حشرات کوچک انگلی هستند که به پشم شترها می چسبند و بر روی پشم تخمگذاری می کنند . این شپش ها ممکن است که در هرجای از بدن یافت شوند اما در آغاز بیشتر بر روی منطقه گردن و شانه ها دیده می شوند و اگر تعداد شپش های موجود زیاد باشد این باعث ایجاد هیجان و ناراحتی شتر می گردد بطوری که حیوان منطقه مبتلا را خارانیده و حتی گاز بگیرد و در اثر این مسئله شاهد کاهش تولیدی شیر خواهیم بود و پشم شتر خشن و ژولیده خواهد شد و آلودگی پشم شتر به شپش باعث کاهش شدید قیمت پشم خواهد شد (مقدس 1376) .

3ـ کنه ها : آلودگی به کنه ها ، بوفور در شتران ایرانی دیده شده است. در صورت آلودگی کم، کنه ها، عوارض قابل توجهی نخواهند داشت ولی در صورت آلودگی زیاد، این حشرات ممکن است رنگ پشم را تغییر دهند. زیرا که پشم های متأثر شده در اثر چسبیدن لار و این حشره به وسیله ماده چسبنده ای که به تدریج رنگی می شود، فاقد حالت و شکل اصلی خود می شوند. رنگ ایجاد شده از طریق شستشو برطرف می شود.درصورت وجود مقادیر زیادی از این حشره در روی بدن حیوان به دلیل مکیدن خون اثرات سوء روی سلامت حیوان می گذارد ( صالحی 1373) .

4ـ بیماری کچلی : یک بیماری قارچی است که شترها را مبتلا می سازد و معمولاً شتران جوان را درگیر می سازدو بر روی شتران آلوده جراحات محدودی با پوسته ریزی و ریزش پشم مشاهده می گردد که این جراحات به صورت دایره ای شکل بوده که قطر آنها مابین 2ـ1 سانتی متر می باشد و در جاهای مختلفی از بدن مشاهده می گردد و بیشتر بر روی سر و گردن، شانه ها، پاها و پهلوها دیده می شود ( مقدس 1374) .

5ـ میکروارگانیزم ها : یکی از عوامل فسادپذیری پشم به حساب می آیند، این عوامل معمولاً سبب رنگین شدن الیاف پشم به رنگ های قرمز، سبز، زرد و غیره شده و بعضی از آنها بسیار پایدارند و پس از شستشو از بین نمی روند .

بعضی مواقع ارگانیزم های حمله ور شده به پشم باعث شکنندگی الیاف می شوند. این حالت بیشتر بعد از چیدن پشم و انبار کردن آن در شرایط مرطوب به وجود می آید (صالحی 1373) .

تولید پوست

   پوست شتر در مرحله دوم تولید قرار دارد و این پوست در صنعت کفش سازی، کیف سازی، و زین سازی بکار می رود و همچنین در ساخت مشکلهای آب و یا نگهداری شیر از آنها استفاده می شود . ملاحظه شده است که وزن پوست کنده شده از لاشه شتران جوان یکسال و هشت ماهه در حدود 30 کیلوگرم بوده است و در شترهای دو سال و هشت ماهه 32 کیلوگرم و در شترهای سه سال و هشت ماهه 40 کیلوگرم و در شترهای چهارسال و هشت ماهه و بالاتر 45 کیلوگرم بوده است و همچنین نسبت وزن پوست به وزن زنده دام در حدود 6/7% تا 9/7% در شتران جوان، و 9/6% در شتران بالغ بوده است و نسبت پوست به وزن زنده دام در اثر بالارفتن سن شتران کاهش می یابد.

   کندن پوست شتر معمولاً بعد از ذبح حیوان و خونگیری لاشه و جدا کردن سر و گردن از بدن صورت می گیرد (زاید و همکارانش 1991) .

درباره موارد استعمال پوست شتر کمتر مطلبی به رشته تحریر درآمده است ( ناظر عدل 1365) .

   در هندوستان از پوست شتر برای تهیه نوارهائی جهت یراق اسب استفاده می شود. در سومالی کفش و دم پائی از پوست شتر می سازند. از هرنقطه پوست شش جفت دم پائی می توان تهیه نمود (Schinkel 1970) .