کاشت و خواص سنجد

  سنجد

در این گزارش قصد معرفی درخت سنجد را داریم این گیاه در آب و هوای معتدل می روید به سرما بسیار مقاوم است ولی گرمای شدید را تحمل نمی کند. سنجد و میوه آن در صنایع غذایی، بهداشتی، دارویی، عطرسازی و صنایع چوب استفاده می‌شود. میوه‌ی این گیاه بسیار خوشمزه است.سنجد برای درمان بسیاری از بیماری‌ ها از جمله، بیماری‌ های دندان، اسهال، زخم‌ معده و نیز جلوگیری از خون ریزی استفاده می ‌شود.

سنجد، یکی از چیدنی‌ های سفره ی هفت سین نیز می باشد.

نامهای مختلف سنجد:

درخت سنجد را درکتب مختلف به نام های غبیده بادام ، چوب دانه ، نقد ، بل، صرع الکلبه ذکر کرده اند ولی نام عمومی آن سنجد است. دیگر نامهای آن سرین چک (در کردستان) ایده (آذربایجان) پستانک و سپتانک (اطراف تهران)

انتشار درخت سنجد در ایران:

آذربایجان : قره داغ ، نزدیک ارومیه ، کالیبار ، کردستان : سندج در ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ متری ، راه سنندج به کرمانشاه در ارتفاعات ۱۳۵۰ متری کرمانشاه ، همدان ، اصفهان ، شیراز ، بلوچستان، کوه تفتان ، خراسان : تربت حیدریه، تهران : شهرستانک ، کوه توچال ، نزدیک ونک ، قزوین و قم : راجرد در ۲۲۰۰ متری

گیاه شناسی سنجد:

درخت سنجد بومی مناطق غربی و مرکزی آسیا است.رویشگاه این درخت بدلیل سازگاری آن با محیط‌های مختلف در اغلب نقاط کره زمین از جمله آمریکای شمالی، اروپای شرقی و غربی، آسیای مرکزی و شمالی و … است. ،‌

سنجد به شکل درختچه و یا درختی کوچک خزان‌پذیر و یا همیشه سبز به ارتفاع ۷-۵ متر است که بر روی ساقه های آن خارهایی نیز وجود دارد. ساقه ها، جوانه ها و برگها از فلسهایی کوچک به نقره ای-خاکستری پوشانده شده اند و به همین دلیل برخی از قسمتهای این گیاه بخصوص برگها سبز-خاکستری به نظر می رسند.

به طور کلی ۳ نوع درخت سنجد در دنیا وجود دارد که ۲ نوع هلاگنوس و هیپوفار در ایران موجودست. درخت سنجد هلاگنوس به دلیل درشتی میوه‌، قامت بلند، نداشتن خار و برگهای پهن به درخت سنجد هیپورفیا برتری دارد.

نام علمی  درخت سنجد :

Elaeagnus angustifolia

 خانواده سنجد:

Elaeagnaceae
همچنین ارقامی از این گیاهان نیز وجود دارند که برگهاشان ابلق است. گلهای زرد/سفید/خاکستری رنگ این گیاه به قطر حدود ۱ سانتیمتر و معطر هستند و در دسته های ۳-۱ عددی در اوایل تابستان شکوفا می شوند و فضا را بخصوص در عصر هنگام از عطر شیرینی پر می‌کنند. میوه های سنجد نارنجی-قرمز رنگ است و ۲-۱ سانتیمتر طول دارند و در پاییز می‌رسند. میوه ها خوراکی و شیرین هستند.
توجه : خانواده سنجد حدود ۴۵ گونه دارد که دو نمونه از آنان یعنی E.angustifolia و E.multiflora بیش از سایرین مورد استفاده قرار می گیرند اولی با نام انگلیسیwinter olive,silver berry, thorny olive و دومی با نام انگلیسی Goumi شناخته می شود. همچنین بین گونه های مختلف این خانواده با بکارگیری روشهای دو رگه گیری نمونه هایی بدست آمده اند که بیش از سایرین جنبه زینتی دارند.

شرایط محیطی برای رشد سنجد:

آبیاری:

بعد از کاشت گیاه جوان و نهال سنجد بهتر است که در سال اول بعد از کاشت، آبیاری را به شکل منظم و مرتب انجام داد تا توسعه سیستم ریشه به خوبی انجام گیرد به بیان دیگر اگر هر هفته یکبار و در صورت گرم بودن تابستان هر هفته دو بار و البته به شکل عمقی نسبت به آبیاری این درختان اقدام کنیم، به رشد و توسعه مناسب سیستم ریشه کمک می‌کنیم. گیاهان بالغ شرایط خشکی خاک را به شکل قابل قبولی تحمل می کنند به نحوی که می توان آبیاری آنان را هر ۳ هفته یکبار و حتی با مدت زمانی طولانی تر انجام داد. آبیاری بیش از اندازه و ماندگاری آب در محیط اطراف ریشه ها از دلایل زرد شدن و ریزش برگها و خزان زودرس این گیاه و در نهایت از بین رفتن تمامی گیاه است.

دما:

درختان سنجد سرما را تا حدود ۳۴- درجه سانتیگراد به خوبی تحمل می کنند. اگر زمستان سردتر از این حد شود و بخصوص بادهای سرد و خشک وجود داشته باشند احتمال آسیب دیدن سرشاخه های این گیاه و خشک شدن آنان وجود دارد اما معمولا خطر دیگری گیاه را تهدید نمی کند. این گیاه مشکلی با تابستانهای گرم ندارد و در اکثر نقاط کشور ایران می روید.
نور:

این گیاهان به مکانی با نور کامل آفتاب یعنی حداقل ۸-۶ ساعت نور مستقیم آفتاب نیاز دارند. سایه بودن محیط و کمبود نور یکی از دلایل عدم گلدهی این گیاهان است اگر سایه بیش از اندازه باشد علاوه بر عدم گلدهی و میوه دهی ، گیاه رشد خوبی نخواهد داشت و ساقه ها بلند و باریک و فاصله برگها بر روی ساقه افزایش می یابد. درختان سنجد گیاهانی مقاوم هستند بنابراین حتی اگر در مکانی زندگی می کنید که در تابستان شدت نور زیاد است لزومی ندارد که آنها را در مکانی بکارید که عصر هنگام از سایه برخوردار باشد.

خاک:

درختان سنجد در رابطه با خاک سختگیر نیستند اما عدم ماندگاری آب در خاک آنان مهم است زیرا این مسئله می‌تواند موجب پوسیدگی و از بین رفتن گیاه شود بنابراین خاک محل کاشت آنان باید از زهکش خوبی برخوردار باشد. مثلا می‌توان از مخلوط خاک معمولی + ۲۰-۱۰٪ شن (با ذرات ۲-۱ میلیمتر، ماسه بادی و یا شنهای مصالح ساختمانی مناسب نیستند) استفاده کرد. همچنین اگر از خاک برگ نیز در ترکیب خاک (حدود نصف حجم خاک معمولی که در ترکیب خاک ذکر شد) استفاده شود به رشد اولیه آن کمک می کند . اصولا این درختان نیاز به کوددهی ندارند اما فرمولهایی همانند ۵-۱۵-۲۰ و یا ۱۰-۱۰-۱۰ از سوی برخی پرورش دهندگان مورد استفاده قرار میگیرد.

تکثیر:

از بذرهای این گیاه می توان برای تکثیر آن استفاده کرد زمانی که میوه ها می رسند و شروع به تغییر رنگ می دهند می توان آنها را از درخت جدا کرد. قسمت گوشتی میوه را از هسته جدا می کنیم و به خوبی هسته را با آب می شوریم تا باقیمانده گوشت میوه که به سطح هسته چسبیده است به خوبی پاک شود. اگر هسته های این گیاهان را بدون هیچگونه تیماری بکاریم، جوانه زنی آنها می تواند حدود ۱۸ ماه طول بکشد بنابراین می‌توان آنها را در میان خاک اره و یا پیت موس مرطوب قرار داد و ابتدا به مدت ۴ هفته در دمای معمولی اتاق نگهداشت و سپس به مدت ۱۲ هفته در میان همان خاک اره و پیت موس مرطوب اما در دمای ۵-۱ درجه نگهداری کرد و سپس آنها را در میان مخلوط خاک برگ+شن کاشت. گلدان محتوی بذرها را در مکانی روشن و با دمای حدود ۲۴ درجه قرار می دهیم و مراقب هستیم که سطح خاک خشک نشود. معمولا اگر تمامی مراحل به شکل مناسبی انجام شده باشد جوانه زنی هسته ها حدود ۶ هفته طول می کشد.
از قلمه این گیاهان نیز می‌توان استفاده کرد اوایل / اواسط تابستان از چوب نیمه سبز و در دوران رکود گیاهان از قلمه چوب سخت استفاده می شود. قمله چوب نیمه سبز به طول ۱۵-۱۰ سانتیمتر و قلمه چوب سخت تا حدودی بلندتر و در حد ۲۵ سانتمیتر تهیه می‌شود . هر دو نوع قلمه از ساقه های حاصل از رشد سال جدید گرفته می شوند اما اگر در قسمت پایین آنها قطعه ای از چوب سال قبل نیز وجود داشته باشد به ریشه زایی کمک می شود. عوامل دیگری که به ریشه زایی قلمه ها کمک می کنند برداشتن پوست حدود ۳-۲ سانت از قسمت پایین قلمه و استفاده از هورمونهای ریشه زایی است. برای کاشت قلمه ها می توان از مخلوط خاک برگ (یک قسمت)+شن (دو قسمت با ذرات ۲-۱ میلمیتر) استفاده کرد و حداقل یک سوم از طول قلمه باید در مخلوط کاشت قرار گیرد. همچنین توجه کنید که در قلمه نیمه چوبی که برگ نیز دارد برگهای قسمت پایین را حذف کنید و وجود ۲-۱ برگ در بالای قلمه کافی است در مورد این قلمه ها کشیدن پلاستیک شفاف بر روی قلمه ها به منظور افزایش رطوبت اطراف برگها و یا اسپری آب به شکل روزانه به جلوگیری از پژمردگی قلمه ها کمک می‌کند و دمای مناسب حدود ۲۴-۲۱ درجه است. خواباندن ساقه های این گیاه بخصوص در انواعی که به شکل درختچه رشد می کنند امکان پذیر است. ساقه ای که نزدیک به سطح زمین است به شکلی خوابانده می شود که بخشی از طول آن در عمق حدود ۱۵ سانتیمتری خاک قرار گیرد. اگر قبل از خوابانیدن ساقه بخشی از پوست ساقه را (حدود ۳-۲ سانتیمتر) از چوب جدا کنیم یا به بیان دیگر پوست را زخمی کنیم و بعد ساقه را در زیر خاک قرار دهیم، ریشه زایی سریعتر انجام میشود به هر حال این روش حدود ۱۲ ماه به طول می کشد و در دو نوبت از سال می توان آنرا انجام داد یکی اوایل بهار است و دیگری اواخر تابستان/ اوایل پاییز . بعد از طی شدن این مدت زمان می توان ساقه های ریشه دار را از گیاه مادری جدا کرد و در مکانی جداگانه کاشت کرد.

هرس:

هرس این گیاه به منظور کنترل رشد تاج گیاه انجام می‌شود و برای میوه دهی درخت نیاز به هرس خاصی نیست . بهترین زمان هرس هنگامی است که گیاه در حال رکود زمستانی است. شاخه هایی که مرکز درخت را شلوغ و متراکم کرده‌اند و یا آنهایی که بلند هستند را کوتاه می کنیم. توجه کنید که بهتر است در هر مرتبه هرس بیشتر از ۳۰٪ ساقه های گیاه کوتاه و حذف نشود زیرا قطع شاخسار بیش از این مقدار می تواند موجب شوکه شدن گیاه شود.

آفات و بیماری:

آفات چندان زیادی این گیاه را تهدید نمی کنند گاهی شپشک ها و یا لاروهای حشرات موجب مزاحمت می شوند . از بیماری های این گیاه می توان به لکه برگی، قانقاریا ، پژمردگی ورتیسلیوم و سوختگی بلایت نیز اشاره کرد که معمولا به دلیل شرایط نامساعد محیطی شیوع می یابند.

ترکیبات شیمیایی سنجد:

از نظر ترکیبات شیمیایی در پوست آن آلکالوئید الدآگنین و یک آلکالوئید چسبناک روغنی دیگر وجود دارد و از اعضای گیاه و گل آن کمی اسانس روغنی جدا گردیده است.

خواص درمانی سنجد :

۱٫طبع سنجد سرد و خشک است.
۲٫میوه سنجد قابض است.
۳٫به خاطر وجود ویتامین K در سنجد ضد خونریزی می‌باشد.
۴٫سنجد رفع کننده سموم معده و روده می‌باشد.
۵٫سردرد را تسکین می‌دهد.
۶٫سردردهایی که علامت مشخصی ندارند از سنجد استفاده شود.
۷٫سنجد برای کسانی که نرمی استخوان و پوکی استخوان دارند مفید است. روش استفاده: پودر سنجد ۲ قسمت و پودر سویای بوداده ۱ قسمت را با عسل مخلوط کرده روزی یک قاشق یا ۲ قاشق غذاخوری با یک لیوان شیر میل شود. این صبحانه برای آقایان و خانمها بسیار مفید می‌باشد.
۸٫برگ درخت سنجد به صورت ضماد باعث می‌شود که دمل زود سر باز کند.
۹٫برگ درخت سنجد را در روغن زیتون بجوشانید (ابتدا به مدت ۲۴ ساعت برگ را در روغن زیتون نگاه دارید سپس با حرارت ملایم بجوشانید تا له شود اگر محتوی را در یک شیشه سر بسته بگذارید و در آب جوش بیندازید تا بجوشد و له شود خاصیت آن بیشتر است) این روغن برای ورم مفاصل و اعضای بی‌حس مفید است. همچنین اگر این روغن را بر سر بمالند باعث بلندی مو می‌شود.
۱۰٫میوه سنجد ضدیرقان می‌باشد.
۱۱٫کسانی که تکرر ادرار دارند سنجد بخورند.
۱۲٫کسانی که سکسکه می‌کنند برای درمان آن ۵۰ دانه سنجد و یک لیوان شیر بخورند.
۱۳٫مصرف سنجد درمان‌گر ورم کیسه صفراست.
۱۴٫سنجد باعث قوی شدن ساق‌ها می‌گردد به کودکان خود روزی ۲۰ تا ۵۰ دانه بدهید.
۱۵٫سنجد عامل بیماری جذام را از بین می‌برد.
۱۶٫سنجد برای اشخاصی که یبوست دارند مضر است.
۱۷٫سنجد تب بر است.
۱۸٫سنجد کلیه‌ها را گرم می‌کند و معده را تمیز می‌کند.
۱۹٫سنجد ضد بلغم است.
۲۰٫جوشانده پوست سنجد اگر مزمزه شود ریشه دندان را محکم می‌کند و از خونریزی جلوگیری می‌کند بدین صورت که پوست سنجد را بجوشانید و صاف کنید سپس آن را مزمزه کنید.